Ժողովրդավարութիւնը, ազգայնութիւնը եւ յեղափոխականութիւնը համամարդկային գաղափարական արժէքներ են, որոնց միջոցով Դաշնակցութիւնը ձգտում է ամբողջական Հայրենիքի վրայ ստեղծել հզօր պետութիւն եւ մէկտեղուած հայութեան ազգային, քաղաքական, սոցիալական եւ հոգեմտաւոր կեանքը դարձնել համերաշխ, ազատ, արդար ու կենսունակ: Ազատ Հայաստանի եւ հայ մարդու ազատութեան նպատակին հասնելու բարդ ճանապարհը, ըստ Դաշնակցութեան, անցնում է ժողովրդավարութեան միջից:
Դաշնակցութեան նշուած գաղափարները միմիանցից անկախ, տարանջատ արժէքներ չեն: Այս արժէքների տեսաբանական բնաշրջումը եւ գաղափարախօսական շարժումների փորձը ցոյց է տալիս, որ ընկերվարութիւնը, ժողովրդավարութիւնը, ազգայնութիւնն ու յեղափոխականութիւնն իրար չհակասող, համադրւող գաղափարներ են, որոնք ի վիճակի են համարկուել որպէս արժէքային մէկ եւ անքակտելի համակարգ:
Դաշնակցութեան համար ժողովրդավարութիւնը միմիայն քաղաքական համակարգի կառավարման մեխանիզմ չէ, այն պէտք է տարածուի պետական կեանքի բոլոր ոլորտներում: «Ժողովրդավարութիւնը, — ասուած է ՀՅԴ ծրագրում, — խարսխւում է մարդկային եւ քաղաքացիական իրաւունքները եւ ազատութիւնները յարգելու վրայ: Այն օրէնքով պաշտպանում է բազմակարծութիւնը, բազմակուսակցականութիւնը եւ խօսքի, խղճի, մամուլի, ստեղծագործելու եւ աշխատանքի լիակատար ազատութիւնը»: ՀՅԴ ծրագիրը արծարծում է ե՛ւ բազմակարծութեան եւ բազմակուսակցականութեան սկզբունքները, որոնք քաղաքական կատեգորիաներ են, ե՛ւ խղճի եւ ստեղծագործելու ազատութեան հարցը, որն, ըստ էութեան, մտային, հոգեմտաւոր հասկացութիւն է, ե՛ւ աշխատանքի լիակատար ազատութեան խնդիրը, որ ամբողջապէս սոցիալական բնոյթ է կրում:
Հայաստանում բազմակարծութիւնը, բազմակուսակցականութիւնը եւ խօսքի, մամուլի ազատութիւնները գոյութիւն ունեն, սակայն դրանք դեռ հեռու են ժողովրդավարական ազատութիւններ հասկացութիւնից: Այդ ազատութիւնները ժողովրդավարական համարուելու իրաւունքը կը վաստակեն այն ժամանակ, երբ զերծ մնան բիրտ ուժի ազդեցութիւններից, եւ երբ կ̕առաջնորդուեն էթիկայի, խղճի եւ բարոյականութեան սահմանների պահպանման գիտացութեամբ: Ոչ մի օրէնք եւ ոչ մի մեխանիզմ չի կարող ճշտել եւ հսկել նշուած սահմանները, եթէ դրանք չեն ձեւաւորուել մարդկանց ենթակայական ներաշխարհում: Ժողովրդավարական օրէնքները անվերջ խախտուելու, արդիւնքում` յաճախաբար դատ ու դատաստանների առարկայ դառնալու համար չեն մշակւում: Դրանք մշակւում են, հիմնականում, հաւաքական գիտակցութիւն ձեւաւորելու նպատակով:
Իսկ խղճի եւ ստեղծագործելու ազատութեան գաղափարը Հայաստանում լուրջ հարուածներ է ստացել եւ շարունակում է ստանալ գիտութեան, մշակութային եւ արուեստի գրեթէ բոլոր բնագաւառներում «ազատ շուկայական» դրութեան կիրառմամբ եւ դրա համապատասխան հոգեվիճակի տարածմամբ: Գիտական եւ մշակութային ստեղծագործութեանը հնարաւոր չէ վերաբերուել խաղողի բերքատուութեան կամ հաստոցաշինական արտադրութեան օրէնքներով: Պետութեան հոգածութեամբ եւ աջակցութեամբ այս ոլորտը պէտք է ղեկավարուի ոչ թէ հասարակութեան անմիջական ցանկութիւնների հիման վրայ առաջացած պահանջարկով, այլ` սերունդների հոգեմտաւոր առողջութեան եւ ազգային նկարագրի անվտանգութեան ապահովման սկզբունքներով: Այդպիսի ոլորտի առկայութեամբ միայն կարելի է խօսել ստեղծագործելու ժողողվրդավարական ազատութեան վերաբերեալ:
Աշխատանքի լիակատար ազատութիւն հասկացութիւնը, ընդհանրապէս, գոյութիւն չունի եւ այդ կապացութեամբ լուրջ բարեփոխումներ են հարկաւոր: Նորազատականները ժողովրդավարութիւնը բացառապէս քաղաքական կատեգորիա են ընկալում: Որովհետեւ ծայրայեղ ազատական տնտեսական գործող մոդելը իր էութեամբ արատաւոր է, ուր սպառողների, ծառայութիւնների բնագաւառում աշխատողների եւ հէնց արտադրողների տեսկակէտները բոլորվին էլ հաշուի չեն առնւում: Սոցիալ-տնտեսական ոլորտում ժողովրդավարութեան մեխանիզմների տարածման, ընդհանրացման անհրաժեշտութեամբ` ՀՅԴ ծրագիրը շեշտում է ընկերվարութեան ու ժողովրդավարութեան միջեւ կապուածութեան եւ փոխպայմանաւորուածութեան խորքային հասկացութիւնը. «ՀՅ Դաշնակցութիւնը հաւատում է, որ ընկերվարութեան իդէալը անիրականանալի է առանց ժողովրդավարութեան, իսկ ժողովրդավարութիւնը թերի է եւ սահմանափակ` առանց ընկերվարութեան»: Այս ըմբռնումով` ներկայիս Հայաստանը հեռու է լիարժէք ժողովրդավարութիւնից:
ՀՅԴ ծրագիրը նաեւ բնորոշում է հաւասարութիւն եզրի երկու հասկացութիւն. հնարաւորութիւնների հաւասարութիւն, որն ըստ էութեան սոցիալական կատեգորիա է եւ իրաւունքների հաւասարութիւն, որն իրաւական եւ քաղաքացիական բնոյթ է կրում։ Քաղաքացիական իրաւունքների հիման վրայ, ՀՅԴ ծրագիրը առաջադրում է մի շարք համակարգային հիմնադրոյթներ, ժողովրդավարութեան արդիւնաւէտութեան բարձրացման նպատակով։ Այսպէս՝ ժողովրդավարութիւնը «ապահովում է ժողովրդի կամքի անկաշկանդ արտայայտութիւնը եւ, հաստատութենական ու ներկայացուցչական հիմունքով, ժողովուրդի ամբողջական եւ լիարժէք մասնակցութիւնը քաղաքական, ընկերային, տնտեսական ու մշակութաին կեանքին` այդպիսով արդիւնաւէտ հիմքերի վրայ դնելով ժողովրդի եւ պետութեան փոխյարաբերութիւնները»: Ժողովրդավարութեան ներկայացուցչական ձեւաչափին զուգահեռ առաջադրւում է հաստատութենականութեան եւ «քաղաքացիական հասարակութեան» կարգավիճակի հաստատման սկզբունքը: Նորօրեայ ժողովրդավարական մտայնութեան մէջ «քաղաքացիական հասարակութիւն» ոլորտը, առանձնանալով տնտեսական եւ քաղաքական ոլորտներից, համարւում է ժողովրդավարութեան արդիւնաւէտութիւնը բարձրացնող մեխանիզմ եւ դրա խորացումը ապահովող երաշխիք։
Ժողովրդավարութիւնի՞ց է ծնւում սոցիալապէս ապահով հասարակութիւն, թէ սոցիալապէս ապահով հասարակութեան մէջ են ձեւաւորւում ժողովրդավարական արժէքները: Վերջապէս` Հայաստանի դէպքում հնարաւոր՞ է լուծել այս` «հաւ թէ՞ հաւկիթ»-ի հանելուկը: Մեր համոզմամբ կարելի է. պէտք է լիակատար ազատութեան հասնել արդարութեան սկզբունքի համատարած կիրառմամբ եւ պէտք է ձգտել սոցիալական արդարութեան` ժողովրդավարութեան ճանապարհով:
